Zapraszamy do lektury:
„Polacy w Niemczech: w Dreźnie” – Autor Marian Kałuski
Drezno to miasto w południowo-wschodnich Niemczech, stolica kraju związkowego Saksonia. To jeden z największych ośrodków naukowych i kulturalnych Niemiec.
Kontakty Polski i Polaków z Dreznem sięgają średniowiecza i z każdym wiekiem były bardziej intensywne. Królewna polska, najmłodsza córka króla Kazimierza Jagiellończyka Barbara Jagiellonka (1478-1534) w 1496 r. poślubiła księcia saskiego Jerzego, stając się księżną saską. Z kolei wędrowny drukarz, wydający książki m.in. w Dreźnie, przeniósł się do Krakowa, gdzie w latach 1473/74-1477 prowadził oficynę, z której wyszły pierwsze druki krakowskie.
Najbardziej ożywione kontakty Polski i Polaków z Dreznem nastąpiły po 1697 roku, kiedy to elektor saski (władca Saksonii) August II Fryderyk został królem Polski. Polska miała wówczas dwie stolice – Warszawę i przybraną – Drezno, gdyż August II oraz jego syn i następca na tronie polskim August III bardzo często tu przebywali. A z nimi dwór, politycy i magnaci polscy. Przez to rozwinięto powiązania transportowe i pocztowe między Warszawą i Dreznem tak sprawnie, że kurier królewski tę trasę o długości 600 km pokonywał zaledwie w 3 dni. Za panowania Sasów obieg monetarny w Rzeczpospolitej zasilały wydajnie tylko mennice w Dreźnie oraz Lipsku i Gubinie (obie także w Saksonii).
August II został królem Polski podstępnie. Wybrany na króla przez mniejszość szlachty polskiej, koronował się na Wawelu 15 września 1697 roku, ubiegając wybrańca większości szlachty, księcia francuskiego Conti. Podczas wojny północnej (1700-21) Rosji ze Szwecją, w którą wciągnął Polskę August II i w wyniku której nasz kraj zajęły wojska szwedzkie, w 1704 roku na zjeździe elekcyjnym w Warszawie i pod naciskiem króla szwedzkiego Karola XII na nowego króla polskiego wybrano Stanisława Leszczyńskiego. Stronnictwo Augusta II oskarżyło w 1705 roku kanclerza wielkiego koronnego i zarazem biskupa warmińskiego, Andrzeja Chryzostoma Załuskiego, o kontakty ze Stanisławem Leszczyńskim i kanclerza więziono w Dreźnie. Był to jednak jeden z niewielu przykrych epizodów w „polskiej” historii Drezna.
Jak już wspomniałem, za Sasów istniała w Dreźnie całkiem pokaźna kolonia polska. Stanowiły ją osoby związane z polską wojskowością, dworem królewskim, a także szereg rodzin magnackich i szlacheckich, których interesy wiązały się z interesami Augusta II czy Augusta III. Byli to tzw. „dworscy Polacy”. Poza nimi była niższa służba dworska oraz sporo polskiej służby w domach przebywających w Dreźnie senatorów i szlachty. Sporo młodzieży polskiej było w saksońskim Korpusie Paziów i Korpusie Kadetów. Oczywiście kolonia polska w Dreźnie stopniała po śmierci Augusta III w 1763 roku, lecz nie znikła całkowicie. Np. osiedliła się tu nowa i całkiem liczna grupa Polaków – oficerów w służbie saskiej. Przedstawicielem drugiego pokolenia polskich wojskowych w służbie saskiej był związany z Dreznem Jan Henryk Dąbrowski, późniejszy twórca Legionów polskich we Włoszech czy urodzony w tym mieście Aleksander Oppeln-Bronikowski, syn polskiego generała w służbie saskiej, a sam związany, podobnie jak Dąbrowski, z polskim wojskiem w kampaniach napoleońskich.
Król Polski, a zarazem elektor saski August II, głównie za polskie pieniądze z powodzeniem realizował swe zamiary w Saksonii, która pod jego rządami przeżywała okres rozkwitu gospodarczego i kulturalnego. August II i jego następca na tronie polskim – jego syn August III (1733-63), dokonali wielkiej przebudowy Drezna. Powstały wówczas: Zwinger (1711-22), pałace: Taschenberg (1711-15), Japoński (1715-41), Palais de Saxe (1720), Bruehla (1737), Kurlandzki (1728), Cosel (1744), Hoyma, Akademia Rycerska (od 1723), British Hotel, kościoły: Trzech Króli (1723-30), NMP (Frauenkirche 1726-43), dworski Hofkirche (1738-55) oraz ratusze starego i nowego miasta i wiele kamienic. Pałac królewski Zwinger , zbudowany dla Augusta II, w zespole ogrodowym ma bramę Koronną – 2-piętrowy łuk triumfalny, nad którego kopułą 4 polskie orły podtrzymują polską koronę królewską. Niektórzy z architektów budujących Drezno, albo pochodzący z Drezna, budowali i upiększali również Warszawę. I tak: Mattheus Daniel Poeppelmann przy współudziale króla Augusta II rozplanował założenie Osi Saskiej (1713-23), drogi kalwaryjskiej (1724-31), wykonał plan Pałacu Saskiego (1720-30) i Wielkiego Salonu w Ogrodzie Saskim; jego syn Carl Friedrich, przybyły do Warszawy w 1724 roku i zmarły tu w 1750 roku, pracował nie tylko dla Augusta II i Augusta III, ale również dla J.A. Sułkowskiego i H. Bruehla, wykonując w stolicy Polski założenia ogrodowe i wnętrza Pałacu Błękitnego (1726), przebudował Pałac Kazimierzowski na Pałac Sułkowskich (1736-37), rozbudował zespół Pałacu Saskiego (1736-45), przebudował wschodnie skrzydło Zamku Królewskiego (1740-47); Gaetano Chiaveri w 1740 roku wykonał projekt przebudowy zachodniego skrzydła Zamku Królewskiego w Warszawie, o cechach saskiego rokoka, a zrealizował go z pewnymi poprawkami inny architekt drezdeński Johann Ch. Knoeffel (1742-46); Jan Zygmunt Deybel, od 1726 roku architekt królewski w Warszawie, kierował budową Pałacu Saskiego (1720-29), prowadził prace w Wilanowie (1727-34), rozpoczął budowę Pałacu Sapiehów (1732) i koszar Gwardii Koronnej Pieszej (1742); Jan Christian Kamsetzer, urodzony w Dreźnie i absolwent tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych, przybył do Warszawy w 1773 roku i pozostał tu do śmierci w 1795 roku, pracując przy przebudowie Zamku Ujazdowskiego i Zamku Królewskiego (klasycystyczne wnętrza) i Łazienek oraz wznosząc pałace Raczyńskich i Tyszkiewiczów. Pracujący przy Kamsetzerze Fryderyk Albert Lessel już samodzielnie przebudował w stylu klasycystycznym Pałac Błękitny w Warszawie (1815). Dyrektor akademii drezdeńskiej w latach 1727-48, Louis Silvestre zdobił wnętrza Pałacu Saskiego w Warszawie. Od tej pory Drezno – jego akademia – przyciągała polskich studentów i artystów. Studiowali w niej m.in.: malarze – Zygmunt Balk (1873-pk. 1941), Władysław Czachórski (1850-1911), Ignacy Gierdziejewski (1826-1860), Rafał Hadziewicz (1803-1886), Ludwik Kurella (1834-1902), Karol Larisch (1902-1935), Aleksander Lesser (1814-1884), Jan Rosen (1854-1936) – później dekorował kaplicę papieską w Castel Gandolfo, Kazimierz Sichulski (1879-1924), Józef Simmler (1823-1868), Mateusz Tokarski (1747-1807) – późniejszy inspektor kolekcji obrazów króla Stanisława Augusta Poniatowskiego; a ze znanych później rzeźbiarzy polskich m.in.: Paweł Maliński (1790-1853) – 1817-32 prof. rzeźny ma uniwersytecie w Warszawie i Teodor Rygier (1841-1922) – twórca pomnika Adama Mickiewicza w Krakowie (1898). Podróżował kilka razy do Drezna znany portrecista, profesor Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie Jan Ksawery Kaniewski (1805-1867).